در علم پزشکی به ماده ای که توسط سلول های سرطانی در واکنش به شرایط خوش خیم سرطان تولید می شود تومور مارکر گفته می شود. که می توان توسط آزمایش این ماده اطلاعاتی مانند میزان تهاجمی بودن سلول ها و سپس امکان درمان و روش های درمان مناسب را شناسایی کرد.
ماده اصلی تشکیل دهنده این مارکر پروتئین است که در ادرار، خون و سایر مایعات بدن بیمار نیز یافت می شود. این ماده گاه در یک و بعضا در چند سرطان نیز وجود دارد.
انواع تومور مارکر
دو نوع تومور مارکر وجود دارد:
تومور مارکرهای گردشی
این نوع تومور مارکرها در تمام مایعات بدن شخص بیمار وجود داشته و برای سنجش پیشرفت سرطان یا ارزیابی پاسخ به درمان مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین می توان از آن برای تشخیص باقیمانده سرطان بعد از درمان و بررسی میزان مقاومت سرطان به درمان نیز استفاده کرد.
مقدار بالای این ماده در مایعات بدن می تواند نشانه سرطان باشد اما این همیشه صادق نیست. در برخی شرایط غیر سرطانی نیز با افزایش تومور مارکر مواجه می شویم که بیشتر به دلیل وجود تومورهای خوش خیم است.
اگر درمان های انجام گرفته بر روی شخص مثبت باشد، با آزمایش میزان تومور مارکر می توان متوجه روند تاثیرات مثبت بود. بر عکس این قضیه نیز صادق است به این معنی که افزایش یا عدم تغییر آن نشانه جوابگو نبودن درمان است.
بعد از طی شدن کامل روند درمان باز هم پزشک با چک کردن تومور مارکر از احتمال برگشت آن اطمینان حاصل می کند.
تومور مارکر های گردشی دارای نمونه های رایجی اند که به شرح زیر است:
- CA- 125 (در خون): برای میزان موثر بودن روند درمان و بازگشت سرطان تخمدان
- بتا 2 میکروگلوبولین (در خون و مایع مغزی نخاعی): جهت آزمایش واکنش توده به درمان در میلوما و بررسی پیشرفت آن، لوسمی لنفاتیک مزمن و لنفوما
- کلسی تونین (در خون): برای بررسی واکنش سرطان به درمان، غربالگری عود سرطان در نوع مدولاری تیرویید.
تومور مارکر بافت
دومین نوع تومور مارکر از نمونه به دست آمده از تومور در طی جراحی یا نمونه برداری دیده می شود. این نوع تومور مارکرها برای مرحله تشخیص و دسته بندی، ارزیابی میزان پیشرفت و سپس برای انتخاب بهترین روش درمانی به کار می روند.
پیشبینی وضعیت و تعیین مرحله بیماری به سطح تومور مارکر بستگی دارد. به عنوان مثال اگر شخصی دارای سرطان بیضه باشد، سطح آلفا فیتوپروتئین در تعیین مرحله و روند درمان تاثیر بسیار دارد.
در نتیجه برای پیش بینی تاثیرگذار بودن درمان های هدفمند به اندازه گیری سطح تومور مارکر نیاز داریم.
اما خود تومور مارکرهای بافت خود به دو دسته تقسیم می شوند:
- آنالیز جهش ژنی EGFR: برای تعیین نوع درمان در سرطان ریه
- گیرنده استروژن و پروژسترون (سرطان سینه): برای درمان میزان تاثیر درمان و انتخاب درمان سرطان سینه.
تومور مارکرها را چگونه اندازه می گیرند؟
اگر هدف از اندازه گیری و بررسی تومور مارکرها پی بردن به میزان اثر درمان یا بررسی میزان احتمال بازگشت سرطان باشد، تومور مارکر را در چند زمان مختلف بعد از درمان ارزیابی می کنند. به این نوع اندازه گیری، اندازه گیری سریالی نیز گفته می شود. که نشانگر تغییرات سطح مارکر در گذر زمان است.
برخی سلول های تومور در طول درمان تغییر می کنند که این باعث تغییر سطح تومور مارکر می شود اما بعضا تغییراتی در طول زمین مشاهده نمی شود. که بستگی به تغییرات ژنتیکی فرد دارد که در این صورت این مورد برای هدف درمانی گزینه مناسبی خواهد بود.
غربالگری سرطان و نقش تومور مارکر در آن
گفتیم که تومور مارکر ماده ای است که توسط سلول های بدن و اغلب توسط سلول های سرطانی تولید می شود و از آن برای پی بردن به سرطان در فرد استفاده می شود اما این موضوع همیشه صادق نیست. چرا که بعضا از روی سنجش سطح تومور مارکر نمی توان به وجود یا عدم وجود سرطان پی برد. این به این معنی است که حتی با وجود تومور های خوش خیم نیز ممکن است سطح تومور مارکر در خون زیاد شود و این صرفا به معنی سرطان نیست. برای مثال بالا بودن سطح PSA در خون به دلیل وجود سرطان پروستات نیست بلکه ممکن است فقط اختلالات خوش خیم پروستات باشد.
آیا باید آزمایش تومور مارکر را به طور منظم تکرار کرد؟
در مورد اینکه آیا باید آزمایش تومور مارکر را به طور منظم تکرار کرد، باید با پزشک خود مشورت کنید. پزشک شما می تواند در مورد خطر ابتلا به سرطان شما، علائمی که ممکن است داشته باشید و سایر عوامل، تصمیم بگیرد که آیا آزمایش تومور مارکر برای شما مناسب است یا خیر.
در اینجا چند عاملی که پزشک شما ممکن است در نظر بگیرد آورده شده است:
- سابقه خانوادگی سرطان
- سابقه شخصی سرطان
- علائمی که ممکن است داشته باشید
- عوامل خطری که ممکن است داشته باشید، مانند سن، جنسیت و نژاد
اگر پزشک شما تصمیم بگیرد که آزمایش تومور مارکر برای شما مناسب است، او به شما خواهد گفت که چه نوع آزمایشی را باید انجام دهید و چه زمانی باید آزمایش را تکرار کنید.
آیا روش های درمانی دیگری برای سرطان وجود دارد که نیازی به آزمایش تومور مارکر نداشته باشد؟
بله، روش های درمانی دیگری برای سرطان وجود دارد که نیازی به آزمایش تومور مارکر ندارند. این روش ها عبارتند از:
- جراحی: جراحی یکی از روش های اصلی درمان سرطان است. در جراحی، تومور و بافت های اطراف آن برداشته میشوند. جراحی می تواند برای درمان سرطان در مراحل اولیه بسیار موثر باشد.
- پرتودرمانی: پرتودرمانی از اشعه برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند. پرتودرمانی می تواند برای درمان سرطان در هر مرحله ای استفاده شود.
- شیمی درمانی: شیمی درمانی از داروها برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند. شیمی درمانی می تواند برای درمان سرطان در هر مرحله ای استفاده شود.
- درمان هدفمند: درمان هدفمند از داروهایی استفاده می کند که به نقاط ضعف خاص سلول های سرطانی حمله می کند. درمان هدفمند می تواند برای درمان سرطان در مراحل اولیه یا پیشرفته استفاده شود.
- ایمونوتراپی: ایمونوتراپی از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سلول های سرطانی استفاده می کند. ایمونوتراپی می تواند برای درمان سرطان در مراحل اولیه یا پیشرفته استفاده شود.
در برخی موارد، ممکن است از ترکیبی از روش های درمانی برای درمان سرطان استفاده شود. به عنوان مثال، جراحی ممکن است با پرتودرمانی یا شیمی درمانی ترکیب شود.
